آلاء الزهرا

باسمه تعالی

نشست علمی-پژوهشی

مبانی قرآنی امت واحده

استاد ارجمند حجت الاسلام والمسلمین حاج آقای عزیزی (زید عزه)

 
بسم‌الله‌الرحمن‌الرحیم
الْحَمْدُ لِلَّهِ وَ سَلَامٌ عَلَى عِبَادِهِ الَّذِينَ اصْطَفَى
 محضر مبارک شما عرض می‌کنم بحث ما درباره‌ی مبانی قرآنی امت واحده است. من قبل از آن که وارد شوم عرض می‌کنم که ما به تعدادی از آیات قرآن کریم اشاره خواهیم کرد و به فضل خدای متعال بخشی از این آیات را حداقل هفت آیه را مرور خواهیم کرد گرچه تعداد این آیات بیش از این موارد است.

 امت واحده امتی است با هدف واحد، دشمن واحد که مقصد و مأوای واحد دارد؛ یعنی یک امتی که مقصد و هدف آن، دشمن آن واحد است این را ما می‌گوییم امت واحده، امت واحده برای این‌که تشکیل شود ما نیازمند به یک مبانی و مبادی هستیم. این مبانی یعنی آن تکیه‌گاه‌های اندیشه‌ایی و عملی ما یعنی ما چه تکیه‌گاهی در حوزه اندیشه و در حوزه عمل داشته ‌باشیم تا بتوانیم بگوییم که امت واحده هستیم یا به سمت امت واحده می‌رویم.

s        اولین مبنا برای رسیدن به امت واحده، سوره مبارکه انبیاء آیه ۹۳؛ برای رسیدن به امت واحده دو شرط گذاشته شده است:

1.      وَ أَنَا رَبُّكُمْ پذیرش ربوبیت خدای متعال این‌که ما بپذیریم که خداوند متعال منشأ فیض هستند همه بپذیریم.

2.      فَاعبُدُون یک پذیرش خدا به‌ عنوان رب و بندگی خدا پس اولین مبنا در مبانی بندگی خدا است. خدمت شما عرض کنم اگر امت همه به یک عبادت با هم توافق کنند این‌جا یک امت واحده شکل می‌گیرد. حالا این‌جا یک نکته شکل می‌گیرد و آن این است که امت واحده با این معنا می‌تواند دایره خیلی وسیعی پیدا کند دایره وسیعی که امت واحده پیدا می‌کند در حد پرستش خدا است؛ یعنی حتی ادیان غیر ابراهیمی را هم می‌تواند در بر بگیرد در حد بندگی خدا، امت واحد می‌تواند دایره‌ای حتی وسیع‌تر از ادیان ابراهیمی داشته باشد این نکته اول، مسئله اول در باب امت واحده که است دیگر تفسیر و توضیح آن با شما است می‌فرماید امت شما امت واحده است دو شرط دارد یکی عبارت از ربوبیت خدا و پذیرش حضرت حق و یکی هم عبارت از بندگی برای خداوند متعال. پس اگر ما بنده بودیم در برابر حضرت حق همه ما امت واحده هستیم، ممکن است که اشکال بندگی متفاوت باشد. بنابراین آیه شریفه در شکل بندگی صحبتی نمی‌کند، آیه شریفه در محتوای بندگی حرف می‌زند، مبنای اول بندگی خدا است.

s        مبنای دوم که در سوره مبارکه نحل آیه شریفه 36؛ «وَلَقَدْ بَعَثْنَا فِي كُلِّ أُمَّةٍ رَسُولًا أَنِ اعْبُدُوا اللَّهَ وَاجْتَنِبُوا الطَّاغُوتَ» برای هر امتی رسولی فرستادیم، مبعوث کردیم این رسول پیام آن به امت این است که یک، پرستش کنید خدا را و اجتناب کنید از طاغوت، ما در معرض دو ولایت می­باشیم:

            یک ولایت الله و یکی ولایت طاغوت.

           مؤمن بالله ایمان به خدا و اجتناب از طاغوت تالی تلو، لازم و ملزوم هستند. مبنای دوم اجتناب از  طاغوت است؛ یعنی این‌که اگر شما می‌خواهید امت واحده باشید: 1. بندگی خدا 2. اجتناب از طاغوت. باید از ولایت طاغوت بیرون بیایید. اگر هم از ولایت طاغوت بیاید بیرون امت واحده شکل می‌گیرد، این مسئله هم اختیاری است چون انبیا هم بالاخره مأمور به ابلاغ هستند نه بیشتر.

s        مبنای سوم سوره مؤمنون آیه 52 «وَإِنَّ هَذِهِ أُمَّتُكُمْ أُمَّةً وَاحِدَةً وَأَنَا رَبُّكُمْ فَاتَّقُونِ» مبنای سوم تقوای الهی و رعایت تقوای الهی است؛ یعنی نشکستن قُرق خدا یعنی این‌که انسان قرق خدا را نشکنند و به جنگ خدا نرود.

پس یکی شد بندگی خدا، دوم اجتناب از طاغوت، سوم رعایت تقوای الهی، هر پادشاهی قرقگاهی دارد، قرق گاه خدا تقوا است و این سومین مبنا برای امت واحده است.

s        مبنای چهارم در سوره مبارکه آل‌عمران آیه 104 آنجا که می‌فرماید: «وَاعْتَصِمُوا بِحَبْلِ اللَّهِ جَمِيعًا وَلَا تَفَرَّقُوا وَاذْكُرُوا نِعْمَتَ اللَّهِ عَلَيْكُمْ إِذْ كُنْتُمْ أَعْدَاءً فَأَلَّفَ بَيْنَ قُلُوبِكُمْ فَأَصْبَحْتُمْ بِنِعْمَتِهِ» در آیه بعد می‌فرماید: مِنْكُمْ أُمَّةٌ يَدْعُونَ إِلَى الْخَيْرِ وَيَأْمُرُونَ بِالْمَعْرُوفِ وَيَنْهَوْنَ عَنِ الْمُنْكَرِ وَأُولَئِكَ هُمُ الْمُفْلِحُونَ قرار است امت واحده تشکیل شود، باید اهل عمل صالح باشند؛ یعنی در امت واحده، اصل عمل صالح مهم است:  1. بندگی خدا 2. اجتناب از طاغوت 3. رعایت تقوای الهی 4. عمل صالح

s        پنجمین مبنا که خیلی مهم است سوره بقره آیه 143 می‌باشد: «وَكَذَلِكَ جَعَلْنَاكُمْ أُمَّةً وَسَطًا شما امت وسط هستید وَكَذَلِكَ جَعَلْنَاكُمْ أُمَّةً وَسَطًا لِتَكُونُوا شُهَدَاءَ عَلَى النَّاسِ وَيَكُونَ الرَّسُولُ عَلَيْكُمْ شَهِيدًا» تا آخر آیه، این آیه دلالت می‌کند بر این‌که امت واحده، امتی است که وسط باشد امت معتدل، امت افراطی نباشد و اعتدال منطقی داشته باشد این هم شد پنجم، اعتدال، پرهیز امت وسط از افراط و تفریط این‌که می‌گوییم نَحْنُ النُّمْرُقَةُ الْوُسْطَى (نهج البلاغه) شما آیه را بیاورید وَكَذَلِكَ جَعَلْنَاكُمْ أُمَّةً شما امت معتدل هستید نه تند و نه کند می‌روید لذا امیرالمؤمنین فرمودند: «بِهَا يَلْحَقُ التَّالِي وَ إِلَيْهَا يَرْجِعُ الْغَالِي» بعد حضرت فرمود: «نَحْنُ النُّمْرُقَةُ الْوُسْطَى» نمرقه وسطا چه می­باشد؟ شما چون در استان سیستان و بلوچستان زندگی می‌کنید می‌شناسید نمرقه وسطا آن بالشتی را می‌گویند که دو نفر می‌نشینند و تکیه می‌دهند در شب‌نشینی­ها این را نمرقه وسطا می­گویند. امیرالمؤمنین می‌فرماید: « مَثل ما مَثل نمرقه وسطا» است چرا آن کسی که جلو رفته برمی‌گردد رجع الغالی و یلحق التالی آن کسی که عقب ‌مانده، می‌رسد این خاصیت امت وسط است امت وسط افراطی نیست پس امت واحده امت افراط ‌و تفریط نیست.

s         ششمین مبنا ممکن است شما سوال کنید بین ما اختلافاتی وجود دارد به سوره مبارکه مائده آیه48 خب البته آیه 49 هم بحث داریم می‌فرماید: «وَأَنْزَلْنَا إِلَيْكَ الْكِتَابَ بِالْحَقِّ مُصَدِّقًا لِمَا بَيْنَ يَدَيْهِ مِنَ الْكِتَابِ».

این آیه قرآن نازل ‌شده به‌ حق تصدیق‌ کننده کتب قبلی است، مهیمن است بعد می‌فرماید: «فَاحْكُمْ بَيْنَهُمْ بِمَا أَنْزَلَ الله وَلَا تَتَّبِعْ أَهْوَاءَهُمْ» تا اینجا درست شد از این‌جا به بعد را دقت کنید «لِكُلٍّ جَعَلْنَا مِنْكُمْ شِرْعَةً وَمِنْهَاجًا» که هر کدام از شما شریعت مسیر و راهی را دارید در محتوا فرقی ندارید اما ببینید در شکل متفاوت هستید و تفاوت‌هایی با هم داریم خدا می‌تواند شما را همه را امت واحده کند «وَلَكِنْ لِيَبْلُوَكُمْ فِي مَا آتَاكُمْ فَاسْتَبِقُوا الْخَيْرَاتِ» آیه می‌خواهد به ما بگوید که تفاوت‌ها را بپذیرید.

پس مبنای ششم به رسمیت شناختن تفاوت‌ها است از این‌که شما بدانید بالاخره شما شیعه هستید با اهل‌سنت تفاوت دارید این تفاوت‌ها باید به رسمیت شناخته شود وجود تفاوت‌ها باید به رسمیت شناخته شود باید به رسمیت بشناسیم که او با ما فرق دارد عقیده و فکر او با ما فرق دارد وقتی وارد فروع می‌شویم یک تفاوت‌هایی دارد اما آیا هر تفاوتی که بین ما است باید از بین برود قرآن می­فرماید: «لِكُلٍّ جَعَلْنَا مِنْكُمْ شِرْعَةً وَمِنْهَاجًا»

s        هفتمین مبنا سوره مبارکه بقره آیه 213 «كَانَ النَّاسُ أُمَّةً وَاحِدَةً» خب مردم امت واحد بودند «كَانَ النَّاسُ أُمَّةً وَاحِدَةً فَبَعَثَ اللَّهُ النَّبِيِّينَ مُبَشِّرِينَ وَمُنْذِرِينَ وَأَنْزَلَ مَعَهُمُ الْكِتَابَ بِالْحَقِّ لِيَحْكُمَ بَيْنَ النَّاسِ فِيمَا اخْتَلَفُوا فِيهِ  و َمَا اخْتَلَفَ فِيهِ إِلَّا الَّذِينَ أُوتُوهُ مِنْ بَعْدِ مَا جَاءَتْهُمُ الْبَيِّنَاتُ بَغْيًا بَيْنَهُمْ فَهَدَى اللَّهُ الَّذِينَ آمَنُوا لِمَا اخْتَلَفُوا فِيهِ مِنَ الْحَقِّ بِإِذْنِهِ وَاللَّهُ يَهْدِي مَنْ يَشَاءُ إِلَی صِرَاطٍ مُسْتَقِيمٍ» حرف آیه چیست؟ حرف آیه این است که در اختلافاتی که با هم پیدا می‌کنید حکمیت قرآن و سنت را بپذیریم.

 سوره مبارکه یونس آیه 19 «ما کان الناس» مردم امت واحد بودند و اختلافات این‌ها با هم دیگر بر اثر تزاحمات پیدا شد و اختلافاتی که با هم پیدا کردند اختلافاتی بین آنها وارد شد حالا چگونه رفع اختلاف کنند اگر نبود آن کلام خدا که برای آن‌ها آمده بود فرمان‌ها از ناحیه پروردگار مقرر شده‌ بود اگر آن‌ها نبود اگر تورات و انجیل نبود اگر کلام‌الله نبود نه در آنچه که با هم اختلاف داشتند، می‌ماندند و بر مبنای اختلاف هم حکم می‌کردند ببینید حرف اینجا است امت واحده یک وقت می‌گوییم امت بسیط است؛ امتی است که همه براساس یک معیار حرکت می‌کند، خب طبیعی است که انسان‌ها با هم اختلاف کنند باید به کجا مراجعه کنند در اختلافات؟ در اختلافات گفتیم باید حکمیت قرآن و سنت را قبول داشته باشند این هفتمین مورد ما است که در سوره مبارکه بقره آیه 213 بود درست است خانم‌ها که ما در آیه 213 همین حرف را زدیم عمده مردم قبلاً امت واحد بودند بعداً در اثر تزاحمات یکی اشکالاتی و اختلافاتی پیدا کردند و حال که به اختلاف رسیدن باید چکار کرد می‌فرمایند: «فَبَعَثَ اللَّهُ النَّبِيِّينَ مُبَشِّرِينَ و َمُنْذِرِينَ» در آنچه که با هم اختلاف داشتند، انبیاء آمدند، این اختلاف را برطرف کنند هفتمین مبنا برای تشکیل امت واحده این است که همگان حکمیت قرآن و حکمیت سنت را در اختلافات بپذیرند.

s         مبنا هشتم برای تشکیل امت واحده نیاز به دعوت داریم، دعوت کجا است سوره مبارکه آل‌عمران آیه شریفه‌ای 64 «قُلْ يَا أَهْلَ الْكِتَابِ تَعَالَوْا إِلَى كَلِمَةٍ سَوَاءٍ بَيْنَنَا و َبَيْنَكُمْ» شما به دنبال کلمه سواء هستید. آن کلام و آن عقیده فکر و اندیشه شما و طرف مقابل مشترک است مبنا قرار بگیرید. پس مبنای هشتم ما می‌شود تأکید بر مشترکات یا مباحثه در مشترکات و دعوت «تَعَالَوْا إِلَى كَلِمَةٍ سَوَاءٍ بَيْنَنَا وَبَيْنَكُمْ».

 حالا وقتی ما همدیگر دعوت کردیم باید حرف مشترک بزنیم «أَلَّا نَعْبُدَ إِلَّا اللَّهَ وَلَا نُشْرِكَ بِهِ شَيْئًا وَلَا يَتَّخِذَ بَعْضُنَا بَعْضًا أَرْبَابًا مِنْ دُونِ الله» اولین بحثی که ما باید در تشکیل امت واحده داشته ‌باشیم خدا است پرهیز از شرک می‌شود همان بندگی خدا و اجتناب از طاغوت این‌ها همه مبانی است که می‌شود با این مبانی به محضر خواهران عزیزم عرض کنم که امت واحده را تشکیل داد.

Ø     تشکیل امت واحده شدنی است، اما با این فروض و شروطی که عرض کردیم:

           1. بندگی خدا؛ سوره مبارکه انبیاء آیه 93

           2. اجتناب از طاغوت؛ سوره مبارکه نحل آیه 36

           3. تقوای الهی؛ سوره مبارکه مؤمنون آیه شریفه 52

           4. اعتدال؛ سوره مبارکه بقره آیه شریفه‌ای 143

           5. عمل صالح؛ سوره مبارکه آل عمران آیه 104

          6. به رسمیت شناختن تفاوت‌ها؛ سوره مبارکه مائده 148

          7.  پذیرش حکمیت قرآن و سنت؛ سوره مبارکه بقره آیه 213  

          8. تأکید بر مشترکات؛ سوره مبارکه آل عمران 64  

 والسلام علیکم و رحمه الله